Chrzanów – dawniej i dziś

Chrzanów to miasto o bogatej tradycji. Jego rodowód sięga czasów średniowiecza.
Nazwa, według jednej z hipotez, wywodzi się od legendarnego założyciela, jakim był Chrzan. Przed powstaniem państwa polskiego imię to określano jako Krszczon. Stopniowo ewoluowało ono (Criston i Christono) i w ten sposób pojawiła się dzisiejsza nazwa.

Najdawniejsze dzieje Chrzanowa

Chrzanów jest po raz pierwszy wzmiankowany w dokumentach z przełomu XII i XII wieku jako siedziba kasztelanii, która została odstąpiona przez księcia Kazimierza II Sprawiedliwego na rzecz księcia raciborskiego, Mieszka Plątonogiego. Dotychczas nie udało się wskazać, gdzie dokładnie zlokalizowany był gród. Nie ustalono także, kiedy miasto powstało, ani kto jest jego prawdziwym założycielem. W wieku XIII Chrzanów znajdował się w posiadaniu potomków Mieszka Plątonogiego, książąt opolskich Kazimierza oraz Mieszka II.

Wówczas, jak mówi lokalna tradycja, w związku z najazdem Tatarów na Małopolskę (1241), na ziemie w okolicach Chrzanowa zaczęli przybywać pasterze bydła, określani jako cabani. Wywodzili się oni z terenów dzisiejszej Rumunii, Mołdawii czy Węgier. Cabani odegrali ważna rolę w rozwoju miasta, m.in. dając początek niektórym z najbardziej znanych rodów chrzanowskich, w tym Bytomskim czy Palkom.

W XIV wieku Chrzanów został ulokowany na prawie magdeburskim i otrzymał prawa miejskie. Potwierdził to dokument właściciela miasta, Piotra Ligęzy, jaki został sporządzony w 1500 roku. Przypuszcza się, że już przed XIV wiekiem, Chrzanów był osadą o charakterze miejskim. W okresie lokacji zbudowano charakterystyczny czworoboczny rynek, w którym z każdego narożnika wybiegała ulica.

Historia miasta w wiekach XVI-XVIII

Chrzanów aż do wybuchu II wojny światowej pozostawał w rękach prywatnych. Początkowo jego właścicielami była rodzina Ligęzów (herbu Półkozic). Dogodne położenie na szlakach handlowych decydowało o intensywnym rozwoju Chrzanowa, w tym w ramach handlu bydłem. Miasto stało się również ośrodkiem kopalnictwa (wydobycie rud żelaza, ołowiu i cynku) oraz rzemiosła (tkactwo, szewstwo, krawiectwo, kowalstwo, rzeźnictwo).

Odbywały się w nim liczne jarmarki. Od 1581 roku, poza cotygodniowym, sobotnim jarmarkiem oraz 8-dniowym jarmarkiem, związanym z dniem św. Mikołaja, miasto otrzymało prawo organizacji kolejnych czterech targów.

Do ważnych wydarzeń z życia miasta w omawianym okresie zaliczyć należy powołanie szkoły parafialnej oraz cmentarza dla ubogich, które funkcjonowały przy kościele św. Mikołaja, a także stopniowy napływ ludności żydowskiej.

W wiekach XVII i XVIII miasto przechodziło w ręce kolejnych właścicieli. Byli nimi Dębińscy oraz Ossolińscy. Okres ten był jednym z najbardziej burzliwych w dziejach miasta. W wyniku potopu szwedzkiego (1655-1660) miasto doznało wielu zniszczeń. Z kolei w 1795 roku, na skutek III rozbioru, Chrzanów włączono do zaboru austriackiego.

Chrzanów w czasach walk o niepodległość Polski

Czas rozbiorów, wbrew pozorom, był dla Chrzanowa okresem intensywnego rozkwitu cywilizacyjnego i gospodarczego. Już w 1847 roku utworzona została pierwsza linia kolejowa, a w 1866 – sieć wodociągowa.

Miasto stało się jednym z ważniejszych ośrodków górnictwa; w 1852 roku uruchomiono nowoczesną kopalnię głębinową, w której wydobywano rudy cynkowo-ołowiowe.

Stopniowo rosła liczba ludności Chrzanowa. W 1870 roku wyniosła ona ok. 6 tys., podczas gdy w 1900 – już 10 tys. Około połowę mieszkańców stanowili Żydzi.

Po 1918 roku miasto ponownie zaczęło intensywnie się rozwijać. Wyrazem tego było m.in. uruchomienie nowoczesnej fabryki parowozów Fablok. W okresie międzywojennym w mieście działało kilkaset zakładów przemysłowych i handlowych.

Chrzanów współcześnie

Kres rozwojowi Chrzanowa przyniósł wybuch II wojny światowej. Wprawdzie samo miasto, któremu nadano nazwę Krenau, nie ucierpiało jakoś szczególnie, to jednak, głównie w wyniku Holocaustu, liczba ludności zmniejszyła się o około połowę. Chrzanów został zdobyty przez siły Armii Czerwonej w dniu 24 stycznia 1945 roku.

W okresie powojennym miasto stało się siedzibą powiatu. Po likwidacji powiatów w 1975 roku Chrzanów włączono do województwa katowickiego. W 1999 roku, w wyniku reformy administracyjnej, miasto znalazło się w województwie małopolskim.

Obecnie miasto jest siedzibą powiatu oraz ważnym ośrodkiem administracyjnym, handlowym i kulturalnym. Jego położenie na styku Śląska i Małopolski zapewnia mu możliwość czerpania z bogatego dziedzictwa i tradycji obu regionów.